Antwerp and Brabant in 1650s

Plan of Antwerp and Schelde estuary, in F.H. Mertens, K.L. Torfs, Geschiedenis van Antwerpen, vol.1 (Antwerpen, 1845), plate betw. pp.8-9; artist: Joseph Ratinekx

---

Overview article on city of Antwerp

Guido Marnet, 'Antwerp' in 'Europe, 1450 to 1789: Encyclopedia of the Early Modern World' (2004)

---

Antwerp municipal archives

Address: Kruibekesteenweg, 39/1 9120 Beveren, Belgium
Contact: rijksarchief.antwerpen-beveren@arch.be
Opening hours: Tuesday to Friday: 9 am to 4.30 pm.; Every 1st Saturday of the month: 9 am to 12.30 pm and 1 pm to 4pm (Saturdays: reservation necessary for consultation of documents, reservation at the latest on Friday before 1 pm); July and August: closed between noon and 1 pm and on Saturdays.
Becoming a reader: "You must show your personal reader’s card at every visit. It can be purchased on-site: the annual card costs € 20 and gives access during one year to all the reading rooms of the State Archives of Belgium. Students enjoy 50 % off. A one-week card costs € 5 and gives access to the State Archives repository where you purchased it during 7 work days."
Reproduction of documents: "All reproductions, made by the State Archives or the reader, are for private use only. Private use implies that the reproductions and the right to use them may not be distributed to, shared with or transferred to third persons under any circumstance. Reproductions used in publications or for commercial purposes are licensed according to the tariffs of the State Archives."

Document types to explore:

- Antwerp Municipal Archives, "Schepenregister"; "Schepenbrieven"

Specific douments to explore

- Naam archiefblok:: Antwerpse schepenbrieven bewaard op het Rijksarchief te Antwerpen 1300 1794 / G Beterams.; Periode: 1228-1794; BE-A0511_108110_106958_DUT Identificatie van de toegang: BE-A0511 / Z0/010; Archiefbewaarplaats: Rijksarchief te Antwerpen
- Review: Gaston Beterams, Antwerpse Schepenbrieven bewaard op het Rijksar chief te Antwerpen 1300-1794, 1959, Revue du Nord (1960), vol. 42, Numéro 168, p. 435
- Numéro de l'instrument: Z0/010 ; Titre de l'instrument de recherche: Antwerpse schepenbrieven bewaard op het Rijksarchief te Antwerpen 1300 1794 / G Beterams; Période: 1228-1794
- Numéro de l'instrument: Z0/008 ; Verzameling Charters van schepenbanken, cijns-, laat- en leenhoven e.a.; Période:1300-1795

Documents to look at (as per online search in FelixArchief search engine:

(1) Documents in the Personenregister:

- "Cornelis Baseliers"; Datering: 01/01/1646 - 31/12/1646; datum bij benadering; Beschrijving van de stukken in INV # 414; Inventarisnummer: WK#2019
- "Van Beselaer": Datering: 01/01/1497 - 31/12/1796; datum bij benadering; Inventarisnummer WK#2092
- "Jacobu van Beselaer": Datering: 01/01/1671 - 31/12/1671; datum bij benadering; Inventarisnummber WK#2093
- "Francisco van Boesdonck": Datering: 01/01/1718 - 31/12/1718; datum bij benadering; Inventarisnummer: WK#2131
- "Jan Bollaert": Datering: 01/01/1648 - 31/12/1677; datum bij benadering; Beschrijving van de stukken in INV # 415; Inventarisnummber: WK#2145
- "Jan Bollaert": Datering: 01/01/1670 - 31/12/1670; datum bij benadering; Beschrijving van de stukken in INV # 415; Inventarisnummner WK#2146
- "Jan (der oude) Bollaert: Datering: 01/01/1660 - 31/12/1660; datum bij benadering; inhoud: Echtgenoot van Catharina Peeters (Husband of Catharina Peeters]; Beschrijving van de stukken in INV # 415; Inventarisnummer WK#2147
- "Gast Bosschaert": Datering:01/01/1644 - 31/12/1644; datum bij benadering; inhoud: Echtgenoot van Catelijne; Beschrijving van de stukken in INV # 415; Inventarisnummer: WK#2188
- "George Bosschaert": Datering: 01/01/1678 - 31/12/1678; datum bij benadering; inhoud: Echtgenoot van Maria Anna Despommereaux; eschrijving van de stukken in INV # 415; Inventarisnummer: WK#2191
- "Cornelis Bosschaert": Datering: 01/01/1624 - 31/12/1684; datum bij benadering; inhoud: Echtgenoot van Clara van Valckenborch; Beschrijving van de stukken in INV # 415; Inventarisnummer: WK#2190
- "Brughmans"; Datering: 01/01/1497 - 31/12/1796; datum bij benadering; Echtgenoot van z.j.; Beschrijving van de stukken in INV # 416; Inventarisnummer: WK#2265
- "Jacques Brugmans"; Datering: 01/01/1679 - 31/12/1679; datum bij benadering; inhoud: Echtgenoot van Anna Vervoort; Beschrijving van de stukken in INV # 416; Inventarisnummer: WK#2266
- "Peter Brugmans"; Datering: 01/01/1612 - 31/12/1612; datum bij benadering; inhoud: Echtgenoot van Anthonijne Engels; Beschrijving van de stukken in INV # 416; Inventarisnummer: WK#2267
- "Jacques Munincx": Datering: 01/01/1661 - 31/12/1661; datum bij benadering; Beschrijving van de stukken in INV # 429; Inventarisnummer: WK#3530
- "Jan Hannsen": Datering: 01/01/1613 - 31/12/1614; datum bij benadering; Beschrijving van de stukken in INV # 423; Inventarisnummner: WK#2889
- "Jacques Rousseau": Datering: 01/01/1678 - 31/12/1678; datum bij benadering; Beschrijving van de stukken in INV # 431; Inventarisnummer: WK#3795
- "Jacques Vervoort": Datering: 01/01/1678 - 31/12/1678; datum bij benadering; Beschrijving van de stukken in INV # 436; Inventarisnummer: WK#4188
- "Lenaart Vervoort"; Datering: 01/01/1667 - 31/12/1667; datum bij benadering; inhoud: echtgenoot van Anna Antheunis; Beschrijving van de stukken in INV # 436; Inventarisnummer: WK#4189

Checked also in "Processen schepenbank", which has C17th data:

[ADD DATA]

---

State archives in Brussels (Anderlecht)

Address: Demetskaai, 71070 Anderlecht, Belgium
Contact: rijksarchief.anderlecht@arch.be
Opening hours: Tuesday to Friday: 9 am to 4.30 pm.; Every 1st Saturday of the month: 9 am to 12.30 pm and 1 pm to 4pm (Saturdays: reservation necessary for consultation of documents, reservation at the latest on Friday before 1 pm); July and August: closed between noon and 1 pm and on Saturdays.

---

J.A.L. Velle Collectie, Antwerpen - located at Amsterdam

The J.A.L. Velle Collectie, Antwerpen, is special NEHA Nederlandsch Economisch-Historisch Archief Collection of manuscripts, which includes a section related to shipping. The collection is located at Amsterdam.

Address: XXXX, Amsterdam
Contact details: info@neha.nl

A quick review of the collection's online catalogue suggests that it contains a number of documents of use both in building context for the Silver Ships and more specifically in researching certain Antwerp merchants named in the Admiralty Court litigation related to the Silver Ships.

The catalogue lists twenty-five documents under the name "Jorge Bosschart" [alt.Jorge Boschaert; Jorge Bosschaert; George Boschaert]
- The metadata for these twenty-five documents includes a number of names which appear in the HCA litigation, e.g. Jan Battista Juncker [TBC]; Franz Schloyer (probably = Franz Sloyer, brother of Daniel Sloyer [the younger]; Franz and Daniel Sloyer were part-owners of the Salvador of Hamburg);
- The metadata for the same documents includes references to the Hamburgh to Cadiz trade, with Jorge Boschaert "merchant of Antwerp" insuring a cargo on a Hamburg ship bound for Cadiz, 1652
- The metadata for the same documents includes reference to two other infamous ships in HCA records from the 1650s (1) De Haes int Velt or the Hare in the Field) and its captain Jan Kien (2) The Saint Maria or Nuestra Senora, captain Jean van Linnen, with testimony by John Moller

For contextual material on insurance (which played a significant role in the Silver Ship litigation) see also NEHA Special Collections website

Items: 1.2.3. Insurance, 1595-1759
- Item 1.2.3.11: Testimony by H. Raison and A. Le Pippre that voyages from Cadiz to the West Indies may last 12-16 months; only the galleons sailing to Cartagena and Puerto Velo will find a return cargo directly, 1677.
- Item: Testimony by sailors from San Sebastian that ships sailing from Cadiz and other harbours in Andalusia to the West Indies have more problems to find return cargo than the galleons sailing to Cartagena, 1677.
- Item: 1.2.3.17: Testimony by merchants of Antwerp formerly trading in Spain, that every year from Cadiz one fleet departs to Terra Firma and one fleet to Nueva Hispania, but ships sail to America from Puerto de Santa Maria as well, 1681.
- Item: 1.2.3.20: Legal advice from Antwerp dated September 1696 that arbitration in case of differences is a standard proviso in policies and from Sevilla dated 17 April 1696 that contracts on paper without revenue stamps are void.
- |tem: 1.2.3.22: Legal advice by merchants that insurers should pay a merchant, who insured his interest in a cargo from Sevilla to San Domingo he had sold to be paid with interest on return, because he suffered damage when the ship did not return. Antwerp (17th century).
- Item: 1.2.3.24: Extract from the common law of Antwerp concerning contracts of insurance, art. 41 and 42 concerning merchandise that should expressly be named in the policy, like victuals, ammunition, jewels, cattle, slaves. Antwerp (17th century)

---

Plan of Antwerp and surrounds, in F.H. Mertens, K.L. Torfs, Geschiedenis van Antwerpen, vol.1 (Antwerpen, 1845), plate after p.672; artist: Joseph Ratinekx

---

Antwerp commercial and family papers, 1657-1693

See: Inventaris van het Plantin-Moretus archief: Archief van de familie Moretus: Archief van de aanverwante families: Archief van de familie Schilders: Inventaris van het familie- en bedrijfsarchief van Henri François Schilders en Sibilla Bosschaert, 1657-1693, PDF, (Antwerpen, 2009-2014), pp.1-202

- Items 1-5: Brieven aan Henri François Schilders en Sibilla Bosschaert vanwege diverse personen. 1656-1693. Item 1: A-B (Adriaenssens - Bosschaert) (p.4)
- Items 1-5: Brieven aan Henri François Schilders en Sibilla Bosschaert vanwege diverse personen. 1656-1693. Item 2: B-F (Bosschaert - Freisheim) (p.4)
- Item 63: Brief vanwege Tobias van Campen over het geding tegen Wesepoel en Haghenburghs, met vermelding van procureur Everard en advocaat Coene. 1678, 12 April Mechelen (B) 1 stuk NL", (p.11)
- Item 197: Brief vanwege Willem Sluymer te Sluis aan Gillis Dieusaert (Brugge), 1673, 21 augustus . 1 stuk. NL (p.19)
- Item 201: Brief vanwege Theodore Jacobssen te Londen aan Philip Verpoorten (Hamburg). 1674, 22 mei. 1stuk. NL
- Item 204: Brievenkopenboeken, Maart 1660-Mei 1663; and Mei 1663-Maart 1666 (containing NL, FR, ITAL, SP) (p. 20)
- Item 205: Brievenkopieboek (vermoedelijk Spanjehandel, 1672-1681; NL, FR, SP, ITAL), 3 copy books, (p.20)
- Item 221: Memorie van de courantste goederen voor Sevilla en tegen welke prijs ze verkocht worden, 1671, 1 stuk, NL (p.21)
- Item 225: Lijst van de courantste koopwaren uit Sevilla en Cadiz met hun vraagprijs. Zonder datum. 1 stuk. FR (p.21)
- Item 230: Memorie van prijzen en goederen gehaald uit Nieuw Spanje. Zonder datum (1676). 1 stuk. (p.22)
- Items 244-152: Grootboek, 1660-1704, NL, ITAL (p.23)
- Items 253-258: Kasboeken, 1661-1682, NL (p.24)
--Item 254: 1673-1675: NL: N.B. - Lübeck en Hamburg. Op voorblad “n°5”. Sterke perforatie door insectenvraat. (p.24)
- Item 289: Memorie over het verzenden van verschillende soorten textiel afkomstig uit Hamburg, Vlaanderen, Brabant en Rijsel Zonder datum. 1 stuk (p.27)
- Items 305-322: Vrachtbrieven (Cadiz: 2; London 20; Amsterdam 15) (p.29)
- Items 326-341: Verzekeringsdossiers (insurance) (pp.30-31)
- Items 354-359: Wisselbrieven (bills of exchange) (p.33)
- Item 369: Stukken aangaande de overeenkomst tussen Alonso Ortis de Sotto Mayor te Lima en Guillermo Claerbout en Francisco Verhouve te Cadiz betreffende de levering van een grote partij luxueuze stoffen. 1661, Zonder datum. 1 stuk. NL, SP. (p.34)
- Item 412: Volmacht door Abraham Bernardo verleend aan Henri François Schilders om Georges Bosschaert te Antwerpen in rechte te vervolgen wegens schulden voortspruitend uit de rest van zijn aandeel in “ballots de toilles”, geladen opschepen te Rouen, Le Hâvre en St-Malo. 1667, 19 april. 1 stuk. FR. N.B. – Perkament. Zegel. (p.38)

Note spelling of names in Bedrijfsarchief (1660-1691): Handelscorrespondentie: Ingekomen brieven
- Dieusaert

Note also some Latinizations, e.g. "Balduinus"; "Jeremias"; "Adrianus"
Note also spelling of other forenames: "Gillis"; "Claeys"; "Theodore Jacobssen te London, 1674"

---

Further Antwerp commercial and family papers from Plantijnsch Archief

Using a different inventory guide to the Plantijnsch Archief, compiled by Jean Denucé in 1926, yields the following items of relevance to the merchants involved in the Silver Ships litigation:

- "Factures, notes, testaments, partages de biens, lettres concernant les familles Bosschaerts, Alb. Gerbrants, Van Nierop, Le Maire, de la Bistraete. Schilders, Mich. Fabri, Huyghe, etc., du 16ieme au 18ieme siècle".

- "Nederl., no. 1160. Familienpapieren Goos en Bosschaert...handelsboek J. Bosschaert...Dirck Bosschaert getouwd met Cath. Snellincx, in 1593. Met rol: brieven zonder naam van familieleden, ook gericht aan De Neuf." NB. According to the online Bosschaerts-Persyn Genealogical Research site, "Diericx Bosschaert, b. ca. 1569, Antwerpen, d. 1635, Hamburg (age 66) was the grandfather of George Bosschaert of the Silver Ships litigation. Diericx Bosschaert's wife was "Catharina Snellings, b. abt 1559, d. 1615 (age ca. 56 years). This source states that they were married in Hamburg in 1593. The source states that one of their children was "Dirk Bosschaert, christened 1604, Hamburg, buried 1674, Hamburg". The source gives no named wife, but list the child of the first marriage as "Georges (sic) Bosschart (sic), born about 1625, Grabow, died 1678, Boom, Belgium. The source gives the name of Dirk Bosschaert's second wife as "Agatha Joostz van Overbeek", with a date of marriage as 1648, and lists five children.. It is just possible, given this context, that the "Handelsboek J. Bosschaert" is the account book of George Bosschaert, who appears occasionally in the manuscript records as "Jorge Bosschart/Jorge Bosschaert".

- "Nederl., no 1160 Familiepapieren Goos en Booschaert;....handelsboek J. Bosschaert;...2 stamboomen Wouter Bosschart en Margareta de Schot, deze getrouwd, in 1574, met Corn. van Beseler, dan met Gasp. van Wickevoort, en Dirck Bosschaert getrouwd met Cath. Snellincx, in 1593. Met rol: brieven zonder naam van familieleden, ook gericht aan De Neuf."

NB. Jean Denucé: Stadsarchivaris, Archiviste de la ville d'Anvers [in 1926]

Te reading room of the Museum Plantin-Moretus, Antwerpen is open Monday-Friday (09.30-16.30)
E-mail: museum.plantin.moretus@stad.antwerpen.be

Information about Plantin-Moretus Archives

---

Francisco Boesdoncq

Francisco Boesdoncq appears in the HCA records of the Silver Ship claims as a deponent. At the time of his deposition, in June 1653, he was living in Antwerp, and described himelf as a twenty year old merchant, servant, cashier and book keeper of Antwerp merchant James [?Puiquet]. He had lived with his master for four and a half years when deposed.

A secondary source suggests that there are primary manuscripts relating to Francisco Boesdoncq from the perios 1664-1668, including merchant correspondence. The source mentions "No. 1966. Francisco Boesdoncq, 1664-68; Antwerpsch koopman gevestigd te Cadix Bundel brievenn, o.a. van Gisberto van Colen, Nie, de Bruyn, Guill, Herincks, Corn. Truyens, Herman Cornelis, Jacq. Pyncquet, all uit Antwerpen. Zwager van Abraham Hennekin, Antwerpsch koopman die hem over waren en wissel schriift [?XXX] te Bordeaux, Paris, Madrid...Levert aan alle voorname Antwerpsche familiën: de Pret, Geelhand van Merxem, van Havre, de Bosschaert, Moretus, Wellens, van Ertborn, de Liddel, Stiers, baron"

See Insolventen Boedelkammer letters of Francisco Boesdoncq

The same secondary source (which our research team needs to look at in the original) mentions also:
- Ast, van der [cf. ?"Aelst" in HCA depositions]
- Bois, de [cf. Abraham de/du Bois in HCA depositions]
- Bosschaert, D
- Bollart; Boeleart, D [cf. "Bollart" in HCA depositions]; "Rekeningsboek van M.J. Jacops de Bollart (XVIII eeuw")" (p.87)
- Cock; Coek de [cf ?Peter de Cock in HCA depositions]
- Hornaey, de [cf. ?Mornay/Morney in HCA depositions]
- Smeesters ("Jan Smeesters") [cf. "Smoosters" in HCA depositions]
- Vervoort ("de familie Vervoort de Tramasure" (p.77)

See also "Antwerpsch Archievenblad, VIII, 1, 1933, which contains articles of interest (as per contents list)
- M. de Meulemeester, C. ss. R. Antwerpsch archief in Engeland. Het fonds der Engelsche Theresianen. 3.
- J. Denucé, De admiraliteit van de Schelde te Antwerpen. Documenten (slot.). 13.
- F. Prims. Inventaris op het archief van der Tol- en Wareandkamer. 81.
- Idem. Het genealogisch archieffonds op het stadsarchief. - alphabetisch register op het genealogisch archieffonds. 86.
- J. Denucé. De rekenkamer van Antwerpen. Inventaris van het archief. 110.
- F. Prims. De Antwerpsche Breede Raad en zijn Archief. 161.
- J. Denucé. De rekenkamer van Antwerpen. Inventaris van het archief. 241.
- F. Prims. Stadskeldereijnsen. Register. 277.
- J. Cools. Antwerpsche historische Bibliographie. September 1632-'33. 310.

---

Jan Bollaert [alt. Bollart; Bollard]

Bollaert Family, De Brabantsche Folklore, 16th Jaar, Nos 91-92, p.41

Bollaert Family, De Brabantsche Folklore, 16th Jaar, Nos 91-92, p.42

Bollaert Family, De Brabantsche Folklore, 16th Jaar, Nos 91-92, p.43

Bollaert Family, De Brabantsche Folklore, 16th Jaar, Nos 91-92, p.44

Bollaert Family, De Brabantsche Folklore, 16th Jaar, Nos 91-92, p.45

Bollaert Family, De Brabantsche Folklore, 16th Jaar, Nos 91-92, p.46

See Felixarchief document Titel: Gillis Bollaert; Datering: 1624; Inhoud: Echtgenoot van Catharina de Fourmestraulx; Inventarisnummer: WK#2144

See Felixarchief document Titel: Jan Bollaert; Datering: 1648-1677; Toegangen: Beschrijving van de stukken in INV # 415; Inventarisnummer: WK#2145

See Felixarchief document Titel: Jan Bollaert; Datering: 1670; Inhoud: Echtgenoot van Susanna de Santestevan; Inventarisnummer: WK#2146

"Boelaert, Jan, koopman in Antwerpen c. Lossaert, Jaspar. Onbekend. 1630."

See "Notariële akten betreffende volmacht van Jaques Bollaert, koopman te Amsterdam, op zijn broer Gillis Bollaert te Antwerpen, 1623, goedkeuring van deze volmacht door Manuel van Surck, 1623, volmacht van laatstgenoemde, koopman te Amsterdam,op Balthazar Bolgaro te Antwerpen, 1623, en van Herman Gardinij te Antwerpen op Octaviano Martini, procureur-generaal bij de Hoge Raad en de Raad van Brabant te 's-Gravenhage, 1629 (afschriften 1635-1638)"

"...Louis Frarin, Anna de Smidt, en diens broer Jan Bollaert, die te Sevilla in compagnie stond met Pedro van de Weyer. Jan scheidde in 1635 in alle vriendschap van zijn compagnon en kwam te Antwerpen een gefortuneerde vrouw zoeken, Suzanne de Santi, em jaren later weer te Sevilla te werken"

See: "Fol.29. - Lettres patentes du même, du 22 janvier 1649, vendant à Jean Bolarts, moyennant trois mille quatre cents livres, plus une pareille somme payée pour l'engagement, les seigneuries d'Over-Heembeck et Neder-Heembeck, avec la justice haute, moyenne et basse, etc."

"Sa construction actuelle fut commencée sur l'emplacement probable d'une ancienne, par Jean Bollaert (mort 1667), riche marchand anversois, seigneur justicier des Heembeek depuis 1649..."

"1666, 6 DECEMBER of later. - Uittreksel uit de inventaris van de meubilaire goederen die CORNELIA ALARDI, weduwe van JACQUES BOLLAERT (BOLLARTE), aan JAN BOLLAERT, heer van Neder-over-Heembeek, overlaat om..."

See in connection with this "XVII.e siècle. - Sebastian Van den Eynde. - Monument de Jacques Bollaert et de Cornélie Alardi, son épouse. Il est de la même matière que le précédents, surmonté du Saint Nom de Jésus, très-bien exécuté en bois, orné des bustes de S.t Jacques-le-majeur et de S.te Cornélie, etc...."

"In 1637 (11 Augustus) was hij in den echt getreden met vermelde Suzanna van St-Istevan, dochter van Sr Antonio. Uit dit huwelijk wereden zeven kinderen geboren- Jan-Jacome, wien zijn moeder, die alles vererfd had van Jan Bollaert door testament van 1667 onder voor-..."

"...alles terng voertverkocht aan Suzanna Catharina van Sante Steven of van St-Estevan, weduwe van Jan Bollaert, voorheen heer van Neder- en Over-Hembeek (sic) sinds 1649 (13 April 1676)..."

"Na Jan-Jacomo's dood vererfde ze de heerlijkheid van Over-Heembeek (18 Sept. 1700). Nadien stond de deze..."

See "Fol.60 vo. - Extrait du testament de Jean Bollaert, seigneur de Neder et Over-Heembeck, et de Susanne de Saint-Steven, conjoints, fait , le 5 novembre 1677, devant le notaire Jean Van Nos, enregistré le 25 novembre 1700."

"Bollaert

Het geschlacht Bollaert was een groote Antwerpsche handelsfamilie. Jan Bollaert vooral wist fortuin te maken door zijn grootsche ondernemingen van openbare werken, bijzonder het indijken van landen en rivieren. Alzoo zien we hem een werk ondernemen in de omgeving van Diest, dat meer dan 54.000 gulden kostte, t. t. z. voor het indijken van 500 bunderen. Te Antwerpen had bij het opmaken van zijn testament 100.000 gulden op "eene negotie" bezet. Hij koopt ten allenkante goederen op, zoodat bij zijn afsterven er voor ieder zijner zes kinderen, buiten de goederen, niet minder dan 50.000 gulden overblijven (FN:1) (FN.1: Cfr. P. A. Bundel "Testament Bollaert")

In 1637 (11 Augustus) was hij in den echt getreden met vermelde Suzanna van St-Istevan, dochter van Sr Antonio. Uit dit huwelijk werden zeven kinderen geboren.
-Jan-Jacome, wien zijn moeder, die alles vererfd had van Jan Bollaert door testament van 1667 onder voorwaarde hun nog minderjarige kinderen op te voeden, eerst in 1676 door testamentschikking de heerlijkheid van Over-Heembeek overdroeg. Hij zette de handelsloopbaan van zijn vader voort en stierf te Over-Heembeek, alwaar hij begraven werd. Zijn zuster, Suzanna-Catharina volgde hem op in zijn goederen.
- Jacobus, was nog minderjarig bij het opmaken van het testament. Hij kreeg de heerlijkheid van Neder-Heembeek samen met het kasteel. Om die rede spreken we er verder over.
- Ferdinand stierf op jeugdigen leeftijd, den 8 Mei 1666.
- Maria-Theresia, krigt eveneens 50.000 gulden door testamentschikking. Indien ze zich, zoo stipuleert het testament, zou begeven tot den geestelijkenstaat, 't zij bij "de begijnen", 't zij "bij de geestelijcke dochters", zoo zal ze jaarlijks 500 g. van are moeder ontvangen "ende montcosten met de habitatie van hunne persoonen", zooniet wordt het 700 g. !Doch ze trad in den echt met Jonker Franciscus Gonsales de Soldaigne, voorheen een handelsvenoot van Jan Bollaert.
- Anna-Maria huwde met Peeter van Brecht, ridder, raadscommissaris van financien. Ook deze was destijds een vennoot van Jan Bollaert geweest bij het uitvoeren der dijkwerken te Diest.
- Maria-Martha was getrouwd met Jacomo Gonsacker, heer van Vekene, Schelle en Itegem, surintendant en dijkgraaf van zijne majesteit.
- Suzanna-Catharina geboren te Antwerpen in 1639 huwde in 1658 met Gerard van Uffele, raad- en rentmeester generaal van de domeinen in het kwartier van Mechelen (FN 2) (FN: 2: Annuaire de la Noblesse belge. Généalogie de la famille van Uffele.)..."

"1653, 1 October. - Ghelevert aen Menheer Joan Bollaert dese naervolghende goederen...[list of art works]"

"fo.175. 1655, Februari. - Joannis Bollaert debit voor vijf dagen werck door mijnen knecht a 24 st...."

"fo.187. 1655, 20 September. - Jacomo en Pedro Van de Wyer debet voor 12 groote laminas met lijsten ende ringhen a 50 g.stuck..."

"fo.166. 1654, 27 Juli. - Betaelt aen Sr George Bosgaert a contant voor een groet schilderij van Peter van Lint uyt Pastoer Fides aen g. 36"

"Hier light begraven JO.
QUINTINE MATTE
weduwe wylen d'Heer
JAN BOLLAERT
geboeren van Gendt, die
gestorven is binnen dese Stadt
den 23. Mey .1665.
Vita in mundo via
bidt voor de Ziele."

---

George Boschaert (b.ca 1620-25; d. 1678) [alt. Jorge Boscarte]

- George Boschaert appears as a deponent and claimant in the Three Silver ships HCA litigation, and also appears in the Morning Star HCA litigation
- J.A.L. Velle Collectie catalogue lists twenty-five documents under the name "Jorge Bosschart" [alt.Jorge Boschaert; Jorge Bosschaert; George Boschaert]
- The metadata for these twenty-five documents includes a number of names which appear in the HCA litigation, e.g. Jan Battista Juncker [TBC]; Franz Schloyer (probably = Franz Sloyer, brother of Daniel Sloyer [the younger]; Franz and Daniel Sloyer were part-owners of the Salvador of Hamburg);
- The metadata for the same documents includes references to the Hamburgh to Cadiz trade, with Jorge Boschaert "merchant of Antwerp" insuring a cargo on a Hamburg ship bound for Cadiz, 1652
- The metadata for the same documents includes reference to two other infamous ships in HCA records from the 1650s (1) De Haes int Velt or the Hare in the Field) and its captain Jan Kien (2) The Saint Maria or Nuestra Senora, captain Jean van Linnen, with testimony by John Moller

J.A.L. Velle Collectie, Antwerpen, Inventaris: NEHA Bijzondere Collecties 471: Sec. 2, p.18

J.A.L. Velle Collectie, Antwerpen, Inventaris: NEHA Bijzondere Collecties 471: Sec. 2, p.19

"Bosscharts

George Bosscharts, seigneur de Boom, conseiller et maître-général des monnaies aux Pays-Bas, fut anobli par lettres du 16 décembre 1665, et créé chevalier par autres lettres du 7 octobre 1670, lesquelles lui accordèrent en même temps deux lions pour supports, et une couronne au lieu de bourlet.

Ses armes étaient : écartelé, aux 1 et 4 d'or à la tour de gueules, surmontée d'une aigle de sable, membrée de gueules; aux 2 et 3 d'azur au lion d'argent, couronné d'or, armé et lampassé de gueules (Fig. 385).

(Nob., p.441.)"

"...Este caso le sucedió al señor Francisco González Salado, quien confesó que Jorge Boscarte le dio dos órdenes confechas diferentes, pero que le llegaron al mismo tiempo. Según una de estas cartas, debía pagar 21.315 pesos a Pedro Colarte, vecino de Cádiz. Según la otra, la mitad de esa cantidad debería pagarla a Juan Mexía de Herrera. Por lo que "el dicho Salado se hallo confuso y por no saber cual de las dichas dos órdenes debía ejecutar, avisa a Jorge Boscarte que no había de cumplir ni una ni otra, hasta que Jorge Boscarte remita orden de conformidad" [Footnote 259]..."

"Desde Amberes un tal Jorge Boscarte da orden a Pedro de pagar y asentar dos letras en Sevilla, libradas ambas en la ciudad flamenca hace bastante tiempo, en concreto el 22 de diciembre de 1659 (footnote 31)..." [EDITOIRAL NOTE: Refers to a letter from Boscarte in Antwerp ordering Pedro (?Colarte) to settle two bills of exchange]

Felix archief: J. en W. Bosschaert, 1659-1800; Inventarisnummers: IB#3032-3034, Grootboeken van J. en W. Bosschaert

Felix archief: "van den Berge 1671-1685; Inventarisnummers: IB#1862, 1863, 1866, 1881, 1907, 2156-2195: Grootboek, journalen, handelsbriefwisseling en handelsrekeningen van henry van den Berghe handelaar in was. Hij was verwant met de familie de Brier.."

Felix archief: "Jean de Schott 1676-1677; Inventarisnummers: IB#2926 Bundel met briefwisseling van Jean de Schott, een koopman die handel dreef op Spanje."

"Nederl., n° 1249. Journael Jacques Garbrants, 1588- 1636.
Papier; 165 bladen, waarvan 26 wit, 321 x 113 mill. Perk. omslag; op achterzijde: Jacques Garbrants Anno 1588. Ontvangsten en uitgaven: huishouden, handel, onder andere in diamant. Op laatste blad, geboortedatums van de fam ilie Bosschaerts.

"Diverses langues, n° 1438. Coffre avec Varia.
Liasses et pièces détachées, papier et parchemin, remplissant un petit coffre en bois, recouvert
de peau de vâche, de 440 x 300 mill. Factures, notes, testaments, partages de biens, lettres concernant les familles Bosschaerts, Alb. Van Nierop, Le Maire, de la Bistraete, Schilders, Mich. Fabri, Huyghe, etc., du 16e au 18e siècle"

"Nederl., n° 1160. Familiepapieren Goos en Bosschaert.
Sterfhuis van Peter Bosschaert (1645-47), handelsboek J. Bosschaert; F. Schilder (allerlei handel, ook in diamanten, 1688-1708); 2 stamboomen Wouter Bosschart en Margareta de Schot, deze getrouwd, in 1574, met Corn. van Beseler, dan met Gasp.van Wickevoort, en Dirck Bosschaert getrouwd met Cath. Snellincx, in 1593. Met rol: brieven zonder naam van familieleden, ook gericht aan De Neuf."

---

Paulo Cobrysse

"Nummer 9-10]
Fortuin gaan maken in Spanje
De trek uit Brugge naar Madrid en Cadiz
1650-1700

Carel Nollet, die dertig jaar lang (1685-1716) pastoor van St.-Jakobs te Brugge geweest is, liet een Boeck der Geslachten na dat door de bekende Brugse historicus Jan Pieter van Male († 1735) werd gekopieerd en enigermate aangevuld. Voor de interne geschiedenis van de Brugse families in de periode 1650-1720 zijn Nollets Memoiren een oorspronkelijke bron. Hij kent mensen en dingen op zijn duimpje, is een zeer wakker en kritisch waarnemer. Een echt realist die de fysische gezondheid en het psychisch evenwicht zowel als het huwelijk (l'argent et la femme) en de morele opvoeding van de kinderen laat meespreken als determinerende faktoren van de vooren tegenspoed van de families....

...Cobrysse

Carel Nollet had Paulo Cobrysse († 1675) persoonlijk gekend als een van de rijkste kooplieden en grondeigenaars van Brugge. Paulo's grootvader was een welgesteld meester-kuiper, weleer gevestigd op de St.-Jakobsparochie.

Als jongeman was Paulo naar Spanje getrokken en was ‘met grooten ryckdom uyt Spaignen ghecommen’. Op de kust van Andalusië had hij een ongehoorde kans gehad: ‘Synen meesten ryckdom bequamp hy door het coopen van een schip hetghone de onse opde Turcken ofte Mooren verovert hadden’. Paulo was erbij toen dit gekaapte schip in de haven van Cadiz werd binnengebracht. Een slaaf die aan boord was onthulde hem, tegen belofte van vrijlating, de waarde van de lading: er waren geheime kisten bij, bevattende ‘vele costelicheden in goud, selver, peirlen ende ghesteenten’. Paulo verwierf het schip in één koop ‘met alle onbekende schatten’, en liet de slaaf vrij. Deze versie had Carel Nollet gehoord uit de mond van Paulo zelf. Na zijn terugkeer te Brugge heeft Paulo Cobrysse zijn Spaans fortuin verder uitgebreid door een belangrijke importhandel van wijn, stoffen en zilver, vooral echter door de massieve export van linnen garen naar Zuid-Amerika via Cadiz. Hij kocht ‘het casteel staende boven Sinte Cruys opter slincker kandt van den weg naer Middelburg’. Dit kasteel (Royghem) liet hij in 1652 ‘teenemael erstellen’. Hij werd ook burgemeester van Brugge en hoofdman van het Schermersgilde.

Paulo Cobrysse was een spraakzaam en innemend man; zijn bijzondere vrienden te Brugge waren de koopman Eenderoo en Jan van de Walle, die beide ook ‘heel ryck uyt Spaignen ghecommen waren’.

Paulo was in 1660 getrouwd met de zuster van Niclaes de Meulenaere. Dit huwelijk bleef kinderloos. Toch had Paulo nakomelingschap, immers gedurende zijn proeftijd ‘in Spaignen hadde hy ghewonnen eene naturelicke dochter’. Toen het meisje huwbaar was, had hij haar ‘naer Vlaenderen doen cammen ende trouwen met sijnen cosijn Charles’, zoon van zijn broeder Jan Cobrisse. De Spaanse dochter werd volwaardig in de familie opgenomen en kreeg het kasteel van St. Kruis en veel andere goederen.

Uit dit Cobrysse-Cobrysse huwelijk zijn een drietal kinderen geboren. De oudste zoon werd- naar Madrid gezonden. Zijn ogen vielen daar, niet op een Spaans doch op een Brabants meisje, dochter van de Mechelse raadsheer en diplomaat van Thulden die alsdan ‘in Spaignen van den Raed der Indien was’. Zeer tegen de zin van Charles Cobrysse is dit huwelijk in Madrid doorgegaan.

Charles Cobrysse-Cobrysse wilde het fortuin van de Cobrysse's veilig binnen de familie houden. Voor zijn oudste dochter beraamde hij dan ook een huwelijk met een eigen rechtzweer, nl. Pieter Balthazar Cobrysse. Deze beloftevolle schoonzoon wist hij behoedzaam van Spanje af te houden. Gedurende een stage te Parijs had Pieter Balthazar zich echter verloofd met een actrice ‘met eene schuldbekenninghe van eene groote somme’. Toen de Parisienne lucht kreeg van de nieuwe Cobrysse-kombinatie zond ze naar Brugge ‘eenen expressen om het aenstaende houwelick te beletten’. Ze werd ‘eyndeling te vreden ghestelt’ met klinkende dukaten uit de beurs van Charles. En de bruiloft van kozijn en nicht Cobrysse werd met familiale voldoening en passende praal gevierd...."

---

Adrian Goldsmith

Adrian Goldsmith, merchant of Antwerp (claime of Adrian Goldsmith and company for the shipp the Morning Starr)

Alt. Adriaen Goltsmit; Adrianus Goltsmit

See: Inventaris van het Plantin-Moretus archief: Archief van de familie Moretus: Archief van de aanverwante families: Archief van de familie Schilders: Inventaris van het familie- en bedrijfsarchief van Henri François Schilders en Sibilla Bosschaert, 1657-1693, PDF, (Antwerpen, 2009-2014), pp.1-202
- Item 67: " Verklaring van Catharina Bollaert, weduwe van Adriaen Goltsmit over het ontvangen van een wisselbrief door bemiddeling van Henri François Schilders. 1668. NL" (p.12)

---

Don Diego Maistre

"Daags na Driekoningen 1676 werden de Brugse schepenen Vincent Stochove en Claude de Corte aangeduid om een bezoeker te ontvangen die uit Sevilla was aangekomen, een statige heer, die zich aanmeldde als Pedro-Ignatio Van de Velde, alias del Campo. ‘Ik kom naar Brugge, zei hij, in opdracht van Don Diego Maestre, kapitein van Sevilla, om de dokumenten van zijn adeldom te verzamelen. Don Diego Maestre is zoon van Don Toussain de Meester en van Magdalena Aernouts, beide inboorlingen van Brugge. Ziehier de kwartierstaten van Don Diego die ik zoek te dokumenteren: van vaderszijde De Meester, Tollenare, Dryon en Le Franc; van moederszijde Aernouts, Bommarché, Keiler en Nieuwenhove...’

De schepenen hebben hun taak zeer ernstig opgevat. Ontboden werden een aantal personen uit de adel en bejaarde poorters om die staten van Don Maestre te verduidelijken en te bevestigen. Ook Jakob-Anthonis Kerkofs, van de O.L. Vrouwkerk en bekend als de felste genealoog in Brugge, werd voor advies bijgeroepen. In verscheidene kerken van Brugge gingen de schepenen met de pensionaris grafschriften nakijken. De magistraten van Damme en van Stegers (Estaires) werden om genealogische informatie aangeschreven.

Het was Halfvasten (14 maart) geworden toen de schepenen hun uitvoerig officieel rapport indienden.

Gedurende die drie maanden had Pedro van de Velde zijn tijd niet verspeeld. Hij had certificaten mgezameld bij de wapenherauten ‘Gelre’ en ‘Vlaenderen’; bij de burgemeesters en notabelen van Brussel; bij de bisschop van Brugge; bij de konsuls en notabelen van de Spaanse kolonie in Brugge. Dit alles in opdracht van Don Diego Maestre.

Pedro van de Velde had tussenin ook gewerkt om een dossier van anoblissement samen te stellen voor Diego del Campo, die niemand anders was dan zijn eigen broeder, Jacob van de Velde, eveneens gevestigd te Sevilla en er gehuwd met een Bruggelinge, zijnde de eigen zuster van zijn opdrachtgever, Don Diego Maestre. Van de aldus aangetrouwde families De Meester en Van de Velde (Maestre-Del Campo) had hij een mooi heraldiek pennoen laten maken.

Onze in Sevilla gevestigde Bruggelingen blijken hier ook reeds in de tweede generatie gehispaniseerd te zijn. Hun ambitie is ‘anoblissement’. Te allen prijze. Voor het samenbrengen van brieven, titels en kwartierstaten vonden ze in Brugge een voorkomende medewerking bij magistraten die hun verzuchting naar adeldom volkomen begrepen en deelden.

A. Viaene"

---

Jacques Pincquet[? same or family of James Pincquett]

Belgian spelling variants: Pyncquet, Pincquet, Pincket

- List of advances by Susanna Vanseult to Jacques Pincquet and his wife 1652-1640, with interest till 1671, used in a lawsuit, Antwerp?, 1671? {See JAL Velle Collectie Antwerpen image]

"1) Schepenbrief van de hoofdbank van Deurne (bij Antwerpen) van 15 juni 1671
Catlijne Verhellen Gillisdochter, wiens moeder Neelken Meuldermans, weduwe van Niclaes de Leeuw, met haar wettige voogd, verkoopt aan Jacques Pincquet, koopman, gehuwd met Maria Cornelissens
-eene stede met huisinge, schuur, landerijen, groot twee bunder in Doorne aan het Hordekensveken, dat gepacht wordt door Jan Scheurwegen, en de helft van een perceel zaailand, voorheen bos, daaraan gelegen, groot een gemet, waarvan de andere helft toebehoort aan de parochie van Mortsel.
Zij heeft dit onroerend goed gekregen uit de erfenis van Jan Verhellen, haar oom, bij de scheiding en deling op 9 januari 1637 voor schepenen van Doorne
Lasten uit het onroerend goed zijn een cijns van zeven stuivers aan de kerk van Deuren.
De schepenen Thomas Neuport en Niclaes Noijts hebben het schependomszegel van Doorne onder de akte gehangen. (het papieren zegel is slecht leesbaar)"

"NN, 3 perkamenten Schepenbrieven van Antwerpen. [ Schepenbrief van de hoofdbank van Deurne (bij Antwerpen) van 15 juni 1671; Schepenbrief van de heerlijkheid Deurne (bij Antwerpen) van 9 februari 1683; Schepenbrief van Antwerpen van 21 maart 1702 ] betreft: Catlijne Verhellen Gillisdochter; Neelken Meuldermans; Niclaes de Leeuw; Jacques Pincquet; Maria Cornelissens (schepenen Thomas Neuport en Niclaes Noijts); Barbara Taelman; Jacques Taelman, Niclaes Taelman, Joost de Mol; Joannes van der Graght, Bartholomeus Taelman, Maria Lepire, Jan Pauwels Herreijns, Constantia en Alexandrina Schenaerts ( Schepenen Anthonij van Leijen en Paesschier Ignace van de Cruijce); Adriaan van Eeckhoven, Jacques de Richebourq, Catharina Bouwens, Maria van der Capellen, Gillis de Pauw, Maria van der Capellen, Gillis de Pauw, Cornelis van Cauwenbergh, Balthazar van der Heijden, Isabella van Eversdijck, Joanna Maria van Eeckhoven, Constantia Broeckmans, Jan Baptista van der Elst, Adriaan van Eeckhoven, Philip Maria Francot.
1771, 1683, 1702. 3 akten met o.a. papieren zegels. Voor volledige tekst zie website Duthmala.
Offered for EUR 100.00 = appr. US$ 137.09 by: Antiquariaat Duthmala - Book number: 30448"

"Inventory of the Flemish Council of Archives (National Archives in Ghent), 9 vols., 1964-1979 / J. Buntinx
[Item] 12608 Louis van Haveskercke, baron van Wingene, c. Jan Pincquet (Kortrijk): koop van hoeve te Nederwaasten.
[Item] 12613 Louis van Haveskercke, baron van Wingene, c. Jan Pincquet (Kortrijk): koop van hoeve te Nederwaasten."

"INVENTARIS. N° 502. Bundel brieven aan Jacob de Man en aan zijn weduwe, te Antwerpen, van 1699 tot 1708, van Pedro Fernandez Binghe, Guillermo De Wint, A. Cordeniers, Juan Pincquet, Francisco de Vree, alle uit Cadix en Sevilla, alle uit Cadiz en Sevilla"

"1675, 25 Januari. - Pedro Wouters en zijn echtgenote Isabella Lenaerts hebben hun woonhuis de Drie Tinnen Potten in de Wolstraat en uitkomende in de Jeruzalemstraat aan Maria Cornelissen, weduwe van Jacques Pynquet (Pincquet), verkocht..."

"Bundel brieven, o.a. van Giaberto van Colen, Nic. de Bruy, Guill, Herincks, Corn. Truyens, Herman Cornelis, Jacq. Pyncquet, alle uit Antwerpen. Zwager van Abraham Hennekin, Antwerpsch koopman die hem over waren en wissel schriift Verblleef [>ook} te Bordeaux, Pariis, Madrid.."

"VERHANDELINGEN: ...[?XXXXX] [?SXXX] JACOBUS PINCQUET den 6 July 1673 ende MARIA CORNELIS...[UNREADABLE"

"Zerkasteen.
Pierre sepulcrale.
D.O.M.
IACOBUS PINCQUET
sterft de 6 Iulius 1673
en[?X]e
MARIA CORNELIS sym[?c]
huyavrouwe sterft
den 27 December 1675
Bidt voer de sielen
Keisler
[?CXXX]
Inganck
van
I.P.
ende
M.C."

J.Bastin, De Gentse lijnwaaadmarkt en linnenhandel in de XVIIe eeuw (XXXX, XXXX), pp.131-: http://ojs.ugent.be/index.php/hmgog/article/viewFile/107/104

Charles Mussely, Inventaire des archives de la ville de Courtrai (Courtrai, 1868)
- Courtrai = Flemish city of Kortrijk, south-west of Ghent and ca. 40-50 km from Dunkirk and Ostend
- See pp. 67-.68 (mention of a "Jacqyes Pynquet" (1690, 1695-97)

J.A.L. Velle Collectie, Antwerpen, Inventaris: NEHA Bijzondere Collecties 471: Sec. 2.7 Movables, Antwerpen, no pag.

---

Pedro vander Weyer [alt. van de Weyer]

"...Hun zoon Jeronimo Bollarte Dique werd familiar van het H. Officie. Wellicht tot dezelfde familie behoorden Gillis Bollaert, zoon van Jacques, [died] 1615, en Martha Vermoelen, [?X] Catherine de Fourmestraux en aldus schoonbroer van Cristomo van Immerseel, die te ANTWERPEN op Spanje handelde en later daar de zakens voerde van de weduwe van Louis Frarin, Anna de Smidt, en diens broer Jan Bollaert, die te SEVILLA in compagnie stond met Pedro van de Weyer. Jan scheidde in 1635 in alle vriendschap van zijn compagnon en kwam te Antwerpen een gefortuneerde vrouw zoeken, Suzanne de Santi, em jaren later weer te Sevilla te werken"

"...Sevilla, Juan Grout, Pedro vande Weyer en Jorge Noël, die naar het Noorden wilden trekken, gingen een weddenschap aan dar zij samen op een bepaalde dag zouden vertrekken. Wie op die nag niet klaar was om in het zadel te stijgen, moest een boete van honderd dukatten betalen, waarvan vijftig aan de foerier van de gevangenis zouden toekomen..."

"580. VAN DE WEYER, Pedro van de Weyer te SEVILLA ca 1620-1650, compagnon van Pedro Michelesen ca. 1646. S.A.A., LB 223 en 1526 passim"

- See : "Dorchy, Paulo, gemachtigd van de Függers uit Augsburg c. Van den Eynde, Guilliam ; Smissaert, Pedro ; Du Hot, Hubert ; Bollaert, Gillis ; Schenaerts, Laurentius ; Bourey, George ; Goutieres, Pedro ; De la Faille, Jan, de erfgenamen ; Van Ommel, Jan ; Michielssens, Peter. Borgstelling (assurantie). Vorige instantie : schepenbank van Antwerpen. 1629-1630"

"Antwerp, 1642, 20 August. - Copy of an invoice filed among Van Immerseel's accounts of a case of paintings (W.2) sent by Jan Bollaert in Antwerp to Pedro van de Weyer in Seville Stadsarchief, Antwerp. Insolvente Boedelkamer, IB 218/I (Rekeningen Christomus Van Immerseel: Naamloos 1627-1654)." A footnote a few pages later states "FN 90 Pedro de Weyer traded in Seville between 1620 and 1650 as an associate..."; Baetens (1676) mentions "Pedro en Pedro van de Weyer" in connection with the name of "Peter Michielsens" in his second volume

---

John de Windt [alt. de Vindt; Juan de Wint]

"583. DE WINT. Juan de Wint, uit Ieper had vóór 1640 zijn handel te CÁDIZ gevestigd, waar hij de dochter van een stadsgenoot, Maria de Lilla gehuwd had. In 1656 bekwam hij zijn naturalistic. Hij werd levensland raadslid van de stad Cádiz en ridder in de orde van Calatrava. Ook zijn zoon Juan..."

"Bij een nieuwe tocht over de Oceaan meldden zich als vertrouwvolle opdrachtgevers niet zijn Brugse verwanten en bekenden, maar Juan Potvliet en Juan de Wint uit Cadiz...."

"La familia Colarte procedía de Dunquerque (Flandes). Su presencia en Cádiz se inicío con Pedro Colarte se instaló en la bahía en los años centrales del siglo XVII, Ilegando a ser uno de los más importantes hombres de negocios. Contrajo matrimonio con María de Lila y Valdés, cuñada de Juan de Vint, regidor perpetuo del cabildo municipal de Cádiz, Caballero de la Orden de Calatrava y su protector desde que Ilegó a la península. De la unión nacerían diez hijos..."

"...Efectivamente, Carlos Francisco contrajo matrimonio con Juana Margarita Vint, hija de Juan de Vint su amigo y protector..."

---

General material on Spain

Catalogue de livres anciens et modernes, rares et curieux, sur les beaux-arts, la littérature, les voyages et principalement sur l'art dramatique, provenant de la bibliothèque de M. le baron Talairat, part 3 (Paris, 1877), p.226
- 3589. Voyage d'Espagne, curieux, historique et politique fait en l'année 1655 (par Aarsens de Sommer-dyck) Raris 1655; in-4,vol
- 3590. Voyage d'Espagne, avec une relation de l'Etat et gouvernement de cette monarchie et une relation particulière de Madrid. Cologne {Elzev. à la Sphère) 1667; 3 part, en un vol. pet.
in-12 fr. gr. d. rel.
- 3591. Journal du voyage d'Espagne, par l'abbé Bertault. Paris 1669, in-4° v. gr.

---